Deel 1 start vanaf Kortenoord tussen Moorderecht en Nieuwekerk via Gouda/Haastrecht, en stopt bij de Stolwijkersluis. Vanaf hier gaan we verder richting Krimpen aan den IJssel en terug naar Kortenoord over de Hoge Schielandse zeedijk..
De Hollandse IJssel is een rivier in de provincies Zuid-Holland en Utrecht.. Een 46 km lange rivier die een enigszins boogvormige route aflegt tussen Nieuwegein en de Nieuwe Maas bij Rotterdam. Vanaf Gouda bij de waaiersluis tot de uitmonding van de rivier, kan je aan de droogvallende slikvlakten zien dat dit gedeelte een getijdenrivier is ( een van de weinige zoetwater getijden rivieren in Nederland )
Vanaf Gouda is de Hollandse IJssel een aanzienlijk bredere stroom, met aan beide zijden vele zellingen. Hij passeert het dubbeldorp Gouderak (links, in de Krimpenerwaard) en Moordrecht (rechts, in het Schieland), die door een veer verbonden zijn, en vervolgens Nieuwerkerk aan den IJssel (rechts) en het veel kleinere Ouderkerk aan den IJssel (links). Het laatste gedeelte is verstedelijkt: op de linkeroever ligt Krimpen aan den IJssel en er tegenover het nog grotere Capelle aan den IJssel. Tussen beide plaatsen bevindt zich sinds 1958 de genoemde stormvloedkering, het oudste element van de Deltawerken. De getijdenwerking op de rivier is sindsdien bij noodgevallen beheersbaar.
In elke gemeente langs de Hollandsche IJssel waren tot in de 20e eeuw steenbakkerijen. Ze bakten de bekende gele ijsselsteentjes die eeuwenlang in Nederland werden gebruikt bij de bouw van molens, boerderijen en woonhuizen. Als grondstof diende de rivierklei die door de getijdenwerking aan de oevers werd afgezet. Zo zijn ook de rikken ontstaan. Dit zijn buitendijkse stroken grond die werden uitgespaard bij het afgraven van de klei voor de steenbakkerijen. Op de perceelgrens liet men een strook grond staan van 3 à 4 meter breed, als erfafscheiding maar ook als bedding voor de afzet van nieuwe klei. Een landje tussen twee rikken heet een zelling. De meeste zellingen zijn in de loop der jaren gedempt met afval en bebouwd met bedrijven en woningen. Tegenover de Veerstal bij Gouda is nog een zelling te zien in haar oorspronkelijke staat.
We zijn gestopt in deel 1 op de Gouderaksedijk het gedeelte genaamd Veerstalblok.. Nog net voor de nieuwe brug over de IJssel ( wegnr N207 ) word de dijkweg Middelblok genoemd. ( naar de polder Middelblok ) onder aan de dijk staan hier nog vele oude boerderijen..Veel bedrijven langs het Middelblok zijn op de eerder genoemde zellingen gebouwd.
Halverwege het Middelblok staat aan de linkerkant de stomp van de windvijzelmolen 'de drie gebroeders'. Deze achtkantige bovenkruier met stelling werd gebouwd in 1869 en bemaalde de polder Middelblok. De naam van de molen duidt op de voormalige eigenaars, de broers Willem, Pieter en Cornelis Vlasvelders. In 1913 werd er gestopt met windbemaling, de molen werd ontdaan van de wieken, het rieten bovendeel en de omloop werd verwijderd, en er werd een motor met centrifugaalpomp in de molenstomp geplaatst. Tot 1951 werd zo gezorgd voor de bemaling van de polder Middelblok. De romp doet nu dienst als woning...
In het Middelblok staan twee boerderijen die als rijksmonument zijn aangemerkt.
Gouderak...
Hierna komen we in het dorpje Gouderak... Gouderak is één van de jongste rivierdorpen in de Krimpenerwaard. In het jaar 1274 komt men voor het eerst de naam “Gouderak” tegen. Een rak is een recht stuk in een rivier tussen twee bochten. De naam is afkomstig van de schippers op de Hollandse IJssel. 11 gebouwen zijn rijksmonument in en rond Gouderak.
Rond Gouderak zijn in een ver verleden diverse dijkdoorbraken geweest. Deze zijn nog herkenbaar aan enkele diepe plassen zoals de "Put" aan het Middelblok naast de boerderij van Pons, de "Waal" (wiel) bij het dorp en de "Waal" aan de Kattendijk.
Na Gouderak gaan we verder over de dijk, nu Kattendijk genoemd. Ook hier liggen een aantal oude boerderijen langs de dijk. Het Kattendijksblok, de meest zuidelijke van de drie Gouderakse polders in de krimpenerwaard, had zijn eigen uitwatering en bemaling door een wipmolen, die stond aan de Tiendweg, met een lange boezem naar de IJssel. In 1848 werd de boezem verkleind doordat de molen in de richting van de IJssel verplaatst werd en als grondzeiler werd herbouwd. In 1881 werd de bemaling overgenomen door Gemaal Verdoold...
Onderaan de Kattendijk ( nr 183 ) staat een oude boerderij met jaartal 1648. Het jaartal is met een gelig/rozige steen in de muur gemetseld.
Het Gemaal "M. Verdoold Cz." is van 1866. Het in een eenvoudige Waterstaatsstijl vormgegeven, boezemgemaal is gebouwd op de Stolwijkseboezem bij Gouderak, vlakbij de Grote of Beneden Stolwijkse sluis. In die tijd had het gemaal nog een scheprad, aangedreven door een stoommachine met twee ketels. De capaciteit bleek op den duur toch onvoldoende zodat in 1879 werd besloten de aanwezige bemalingsmiddelen in de polder te vervangen door één krachtig stoomgemaal dat alle polders (Stolwijk, het Beijerse, den Agterbroek en Veerstalblok) rechtstreeks op de IJssel te Gouderak zou afmalen. Het oude gemaal in Gouderak werd hiervoor gemoderniseerd en voorzien van twee centrifugaalpompen, ieder gekoppeld aan een stoomwerktuig. De pompen werden ondergebracht in een, achter het oude gebouw aangebouwde, nieuwe machinekamer en mondden uit in een maalkolk die tussen het machinegebouwen het binnenfront van de uitwateringssluis gebouwd was. Na veertig jaar dienst te hebben gedaan werd in 1919 besloten het gemaal om te bouwen tot motorgemaal waarvoor twee tweecilinder Crossleyzuiggasmotoren werden geplaatst..
Enkele boerderijen langs de IJsseldijk..
Eeuwen lang stonden er langs de Hollandsche IJssel een groot aantal steenfabrieken. In de 17e eeuw kwam de baksteenindustrie in deze regio tot grote bloei. In de 19e eeuw volgde een sterke neergang. Begin 19e eeuw stonden er langs de Hollandse IJssel nog ca. 30 steenfabrieken met de grootste concentraties te Capelle a/d IJssel en Gouderak. Begin 20e eeuw waren er hiervan nog maar 5 over.
De door deze fabrieken geproduceerde IJsselstenen vertonen een kenmerkende gele kleur. Zij werden doorgaans in een vrij klein formaat gebakken. De klei voor de IJsselstenen werd niet, zoals elders, afgegraven maar gebaggerd uit de rivier en uit langs de rivier gelegen zellingen. Deze zellingen waren slibdepots, afgezet met rietkragen waarin door de werking van eb en vloed rivierslib werd afgezet.
Op de dijk stond de korenmolen Nooitgedacht. Deze stellingmolen was gebouwd in 1862 en heette eerst De twee gebroeders. Een jaar eerder was de eerste molen afgebrand. Deze molen was gebouwd in 1668. De werkzaamheden in de molen werden verzorgd door "Coöperatie de Volharding". Na de bouw van Coöperatie "Ons Voordeel", aan de andere kant van Gouderak, nam de productie af en werd de molen in 1951 afgebroken. Aan de dijk stonden drie steenplaatsen.
Na 2 kilometer gaat de Kattendijk over in de IJsseldijk Noord, richting Oudenkerk aan den IJssel.
De polders van de Krimpenerwaard langs de Hollandse IJssel dijk (1: polder Kromme; 2: polder Nesse; 3: polder Kattendijksblok; 4: polder Middelblok; 5: polder Veerstalblok)
Polder Kromme, Geer en Zijde ( 1: ) is een polder bij Ouderkerk aan den IJssel. De polder grenst in het Westen aan de Hollandse IJssel. De vereniging van de drie polders Kromme, Geer en Zijde werd, voor de gezamenlijke bemaling, al geregeld in 1470.
Vanaf Gouda tot Krimpen aan den IJssel staan er langs de dijk overal woningen, boerderijen en bedrijven, vooral binnendijks en soms ook buitendijks..
Ouderkerk aan den IJssel..
Ouderkerk aan den IJssel is van oudsher een schippersdorp. De binnenschippers, die IJsselmannen werden genoemd, voeren met ijsselsteentjes, zand, grind, kaas, bier, turf, hennep en vlas.
Naast de aanlegsteiger in Ouderkerk aan den IJssel steekt de boeg van een schip uit de kade. Het is een gedenkteken, dat in 1970 werd opgericht ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van
de plaatselijke afdeling van de Koninklijke Schippersvereniging Schuttevaer. Het oudste bouwwerk is de Dorpskerk uit de 11e eeuw. In de kerk is het praalgraf te vinden van de graven van
Nassau Lalecq, de nazaten van prins Maurits. Ook bezienswaardig zijn het 17e-eeuwse meubilair en het uit 19e eeuw stammende orgel. Ouderkerk aan den IJssel telde vroeger vele watermolens, welke na 1916 allemaal zijn afgebroken.
Aan de IJsseldijk Noord 123 in Ouderkerk aan den IJssel staat de historische boerderij Den Dikken Boom. De naam van de boerderij is afkomstig van de voormalige steenplaats op deze locatie en verwijst naar de boom die hier vroeger stond. In het bestaande woonhuis, een rijksmonument uit 1820, was het kantoor en woonhuis van steenfabriek Den Dikken Boom gevestigd.
Langs de Hollandsche IJssel lagen in Ouderkerk aan den IJssel vroeger zes steenfabrieken. Namen als de Schans, Spreeuwenhoek, Dikke Boom, Groenplaats en Molenplaats herinneren hier nog aan.
Na de stormvloed van 1916 werd de dijk aanmerkelijk opgehoogd. Tijdens de watersnood van 1953 vond nabij de voormalige Gereformeerde Kerk een dijkdoorbraak plaats.
Gemaal Reinier Blok werd in 1868 gebouwd ter vervanging van de windmolens. De bouwstijl, met baksteen en boogvormen, is kenmerkend voor gemalen en fabrieksgebouwen uit de 19e eeuw.
Het gemaal word gebruikt voor het op peil houden van de waterstanden in de Lekkerkerkse boezem ( waarop de polders Den Hoek, Schuwagt en polder Zuidbroek water lozen) Het gemaal loost het water op de Hollandse IJssel. en is binnendijks gelegen vlak achter de Westerse Lekkerkerkse sluis die als inlaatsluis dienst deed.
In 1878 werd de machinekamer vergroot ten behoeve van vier nieuwe ketels. In 1911 werd de stoommachine vervangen door een dieselmotor. De schoorsteen van het stoomgemaal is afgebroken.
Het gemaal is genoemd naar de toenmalige schout van de polders en is een rijksmonument, en ook het oudste stoomgemaal van de Krimpenerwaard..
Krimpen aan den IJssel...
Krimpen aan den IJssel ligt in de westpunt van de Krimpenerwaard. Een gebied dat al eeuwen ingeklemd ligt tussen twee rivieren, de Hollandsche IJssel en de Lek, die vanaf de achtste eeuw hun huidige bedding volgen. Krimpen aan den IJssel wordt het eerst genoemd in 1277. ( vroeger ook wel Tingenijssel genoemd ) De gemeente ligt aan de zuidoever van de IJssel en de dijk langs deze rivier is ook jaren de enige plaats van de bebouwing geweest, toen voor het merendeel boerderijen. Er was ook een steenfabriek ( van Mijnlieff ) en een scheepswerf.
Het westelijk gedeelte van Krimpen bestond in vroeger tijden voornamelijk uit korte landerijen (vanaf de dijk gezien) en het oostelijk gedeelte uit wat langere. Tegenwoordig herinneren de namen Kortland en Langeland nog aan deze tijd.
Met 14 kerken van 12 kerkgenootschappen is Krimpen aan den IJssel een vrij kerkelijk dorp.
Buitendijks stond tot 1930 de korenmolen "Onverwacht" In 1993 heeft men de uitgebrande molen herbouwd. De molen werd bij deze gelegenheid De Schelvenaer gedoopt. Deze maalvaardige molen is nu het onderkomen van een restaurant.
Uitzicht op Krimpen aan den IJssel, vanaf Capelle aan den IJssel.
Al in de 17e eeuw moet er buitendijks in Krimpen aan den IJssel, ten oosten van de uitwateringssluis van de polder Kortland, een scheepswerf zijn geweest. De werf Van Duijvendijk was de laatste operationele werf langs de Hollandsche IJssel. De grote houten loods met kantoor en woonhuis, de houten smederij en een van de voormalige directeursvilla’s zijn aangewezen als rijksmonument. Uniek is ook de ruim honderd meter brede dwarshelling. De werf is in 2004 gesloten..
K
Bij de watersnood van 1953 bleek de open verbinding met de Noordzee en de daarmee gepaard gaande toegankelijkheid voor het getij tot ver in de IJssel een groot gevaar te zijn.
Ook Krimpen aan den IJssel kwam niet ongehavend uit de strijd tegen het water. Een veertigtal gezinnen woonde langs de Stormpoldersedijk en de Nijverheidsstraat. Al vroeg in de avond van de 31e januari werd duidelijk dat de smalle dijken van de Stormpolder veel te laag waren en het beuken van de golven niet zouden weerstaan. De volgende morgen waren er vier doden te betreuren. De Stormpolder, volgelopen met water, bood een triest aanzicht.
In 1954 werd begonnen met de bouw van de Stormvloedkering Hollandse IJssel, het eerste deltawerk. In 1958 werd deze voltooid en de bijbehorende Algerabrug die Krimpen met Capelle aan den IJssel verbindt is de eerste vaste verbinding tussen de Krimpenerwaard en het gedeelte van Zuid-Holland ten noorden van de IJssel.
De Algerabrug is niet zomaar een brug. Het is een vaste oeververbinding over een beweegbare stormvloedkering in de Hollandsche IJssel, die in 1958 als eerste onderdeel van het Deltaplan werd gebouwd. De waterkering bestaat uit twee brede, stalen schuiven, die hangen tussen vier betonnen torens. Normaal gesproken zijn de schuiven open, zodat het scheepvaartverkeer er onderdoor kan varen en het getij zijn natuurlijke loop heeft. Bij extreem hoog water worden de twee schuiven neergelaten om de tachtig meter brede rivier geheel af te sluiten en overstromingen te voorkomen. De scheepvaart kan in dat geval gebruikmaken van de
naast de kering gelegen schutsluis.
Ook stonden er huizen in de tot 1855 zelfstandige gemeente Stormpolder. ( een eiland bij de monding van de Hollandse IJssel in de Nieuwe Maas ) Veel Krimpenaren hadden werk in de steenbakkerijen en op de scheepswerven in de Stormpolder. De gemeente is later bij Krimpen aan den IJssel gevoegd.. Een van de grootste scheepswerven van Nederland was Van der Giessen-de Noord te Krimpen aan de IJssel.. Opgericht in 1820 wanneer de dertigjarige Arie van der Giessen van zijn oom, Arie van den Hoek jr. de scheepstimmerfabriek in de Stormpolder erft.
Naast de Stormpolder, ligt buitendijks een uniek zoetwatergetijdengebied, het Stormpoldervloedbos.
Nu over de Algrabrug terug naar de Schielandse Hoge Zeedijk..
Capelle aan den IJssel...
Aan de ander kant van de brug komen we weer op de Schielandse Hogezeedijk, nu bij Capelle aan den IJssel..
De Schielandse Hogezeedijk ontstond aan het eind van de 12e eeuw in opdracht van Aleida van Henegouwen, dochter van graaf Floris IV van Holland, die zelf de schep ter hand nam toen de dijken op doorbreken stonden. Langs het lage polderlandschap van Schieland slingert zich sinds mensenheugenis de Schielands Hoge Zeedijk, eeuwenlang de enige bescherming voor de bewoners tegen het water.
Capelle aan den IJssel is van oorsprong een dijkdorp waarvan de inwoners zich vooral met de visvangst bezig hielden. Dat verklaart ook de twee vissen in het wapen van de gemeente.
De monumentale en gerestaureerde Dorpskerk dateert van 1593. In de Dorpsstraat staan fraaie
18e-eeuwse woningen, opgetrokken uit ijsselsteentjes.
Langs de IJssel zijn in 1853, vele steenplaatsen, die jaarlijks ruim 120 miljoen stenen produceren. Vier daarvan staan in Capelle, waaronder 'De Kouwenhoek' en 'De Oude Plaats". Het zijn grote werkgevers voor de Capelse bevolking, ook voor vrouwen en kinderen van de steenplaatsarbeiders. Veel Capelse monumenten zijn van gele IJsselsteentjes opgebouwd.
Bij opgravingen rond Slotlaan en Slotpark bij Capelle treft men, in een voormalige geul, de overblijfselen van een houten damconstructie. Het eerste bewijs van bewoning in het uitgestrekte moerasgebied langs de Hollandsche IJssel.
De IJssel bij Capelle heeft ook scheepswerven. Bekend is de werf van Bakhuizen van rond 1800 die houten schepen bouwde voor binnenlands vervoer.
Capelle kent begin 20e eeuw een aantal scheepswerven zoals die van Kalkman, Hoogendijk en Vuyk. De nieuwbouw- en reparatiewerf van Vuyk (1873-1979) en op Dorp (1897-1980)
In zijn bestaan is Schielands Hoge Zeedijk nooit echt doorgebroken. De dijk is echter in 1574 wel op 16 plaatsen doorgestoken voor Leidens ontzet. Het land kwam tot aan Leiden onder water te
staan. De Spanjaarden die de stad bezet hielden, sloegen op de vlucht. Ter herinnering aan dit historische feit werd op de bewuste locatie op de dijk tussen Capelle en Nieuwerkerk het
monument "De Dukdalf" met plaquette van Willem van Oranje,geplaatst.
Nieuwerkerk aan den IJssel..
Na Capelle aan den IJsssel liggen twee buurtschappen: Klein Hitland en Groot Hitland. Deze buurtschappen horen bij Nieuwerkerk aan den IJssel. Vanaf Groot Hitland is er een voetveer naar Ouderkerk aan den IJssel..
Hitland ligt tussen de Hollandse IJssel en de 'sGravenweg ( de oude weg van Rotterdam naar Gouda )
Werkhaven Hitland is ontstaan uit de normalisatie van de Hollandsche IJssel rond 1940. Sommige bochten in de kronkelige rivier waren bijna haaks en dus slecht bevaarbaar. De Werkhaven (een ‘dode arm’) is ontstaan na zo’n bochtafsnijding.
Lange tijd was het een echte werkhaven, waar Grint en Ballastmaatschappij ‘Van Haaften’ haar zand- en baggerschepen afmeerde (zie foto boven). In de jaren ’70 verdwenen de baggermolens uit de haven. Ir. S.J. Sipkema kocht de haven en maakte er de woonhaven van die het nu nog steeds is. Mede door de grote variëteit aan schepen en bewoners ontstond zo door de jaren heen het huidige pittoreske karakter.
Aan de rivierdijk staan enkele steenovens uit de tweede helft van de 19de eeuw.
Uit de 17de eeuw dateert de met riet gedekte krukhuisboerderij "Het Meerkoetennest" (Groenendijk 259). Het wit gepleisterde woongedeelte heeft een uitgebouwde kelder met opkamer...
Hitland is ook het natuurgebied gelegen in de Hoogdorpse polder en deels in de Polder Esse, Gansdorp en Blaardorp ten zuidoosten van Nieuwerkerk aan den IJssel. Het natuurgebied is een gevarieerd gebied met water, bos, moeras en weilanden. Sporen van vroegere tijden zijn herkenbaar in het huidige landschap. Een grote verscheidenheid aan planten en dieren is te vinden in Hitland.
Op 1 februari 1953 heeft de dijk het tussen Capelle aan den IJssel en Nieuwerkerk aan den IJssel bijna begeven. Bij het gemaal van de polder Esse, Gans-en Blaardorp ontstond een gat van 15 meter. In opdracht van de burgemeester is dat met behulp van het achttien meter lange binnenvaartschip Twee Gebroeders van schipper Arie Evegroen uit Ouderkerk gedicht. Het schip werd met de kop tegen de dijk gezet en vervolgens zwenkte de achtersteven naar het gat. De natuur deed de rest, het schip klapte als een sluisdeur tegen de kant en zoog zich - door de enorme stroming - in het gat vast. Vervolgens werd meteen begonnen rondom de Twee Gebroeders zandzakken te storten. Aan de dijk staat een monument ter herinnering aan het feit dat op deze wijze de overstroming van een groot deel van centraal Zuid-Holland werd voorkomen.
Polder Esse, Gansdorp en Blaardorp is een poldergebied en voormalig waterschap ten zuiden van Nieuwerkerk aan den IJssel. De polder grenst in het oosten aan de Hollandse IJssel. In 1853 werden de polders Esse, Gansdorp en Blaardorp samengevoegd. Twee molens sloegen het overtollige water uit op de Hollandsche IJssel. In 1925 werd hun taak overgenomen door een gemaal. Dankzij particulier initiatief is het gemaal Esse, Gansdorp en Blaardorp van de slopershamer gered en in oude luister hersteld.
In de essepolder staat nog de fundering en veldmuur van een molen, type grondzeiler, bouwjaar 1779
Korenmolen Windlust, waarvan de historie teruggaat tot 1586, maalde eeuwenlang trouw het graan voor klanten in Nieuwerkerk aan den IJssel en omstreken. bijna 50 jaar stond de molen, zonder wieken en kap en steeds meer vervallen en verwaarloosd, aan het Kortenoord, en daardoor iets minder zichtbaar aanwezig. Half in de dijk verdwenen en een beetje scheef deed ze dienst als graansilo. Maar gelukkig werd Windlust in volle glorie hersteld. De molenstomp en “bijgebouwen” (graanmaalderij) werden op 4 januari 1999 door de Stichting Molen Kortenoord “in oprichting” aangekocht en opgeknapt.. Op 20 mei 2005 werd het molencomplex, bestaande uit de korenmolen, het molenaarshuisje, Dagcentrum Korenaer met theeschenkerij, werkplaats en bakkerij (voor cliënten met een verstandelijke beperking), onder grote belangstelling officieel geopend.
Nu zijn we weer aangekomen waar we gestart zijn in deel 1 van het rondje Hollandse IJssel..
###############################
Leuk verhaal. Fiets er regelmatig. Zou graag willen weten wat de preciese locatie is van scheepswerf Bodewes in Nieuwerkerk. Deze bestaat al lang niet meer, maar ben daar vroeger eens met mijn vader geweest op bezoek bij een oom van hem (de broer van zijn vader)
BeantwoordenVerwijderenM.vr.gr.
Harm Bodewes
habo55@xs4all.nl